Луи Брайль һуҡырҙар уҡытыусыһы

Луи Брайль исеме ерҙәге төрлө сәбәптәр арҡаһында күреү һәләтен юғалтҡан бөтә кешеләр өсөн изге. Ул һуҡыр кешеләргә уҡырға һәм яҙырға мөмкинлек биргән уникаль рельефлы-нөктәле шрифт уйлап таба.
Луи Брайль 1809 йылда Францияның бәләкәй генә Кувре ҡалаһында һөнәрсе ғаиләһендә тыуған. Уның атаһы ат егеү ҡорамалдары эшләү менән шөғөлләнә. Луиҙың ике өлкән апаһы һәм бер ҡустыһы була.

Бер ваҡыт, малайға 3 йәш булғанда, ул атаһының оҫтаханаһында уйнай һәм күҙен йәрәхәтләй. Күҙгә инфекция эләгә, һәм шешеү сәләмәт күҙгә лә күсә. Яйлап малай һуҡырайған. Ата-әсәһе бәләкәй улын бик борсой, сөнки һуҡыр кешеләрҙе ҡайғылы киләсәк көтә: ярлы һәм хәйерселектә ас йәшәү.
Әммә атаһы малайҙы үҫтерергә ҡарар итә. Ул улы өсөн махсус таҡталар эшләй, улар буйынса алфавит өйрәнә. Һуңыраҡ Луиға яҙырға өйрәтәләр. Атаһы һәр ерҙә улын үҙе менән алырға тырыша. Ул уны ҡоштарҙың йырлауын, хайуандарҙың ҡысҡырыуын һәм сәскәләрҙең еҫен айырырға өйрәтә. Атаһы ла Улына Алла тураһында һөйләй.
Ете йәшенән Луи Куврҙа мәктәпкә йөрөй башлай. Малай үҙенең һәләттәре менән уҡытыусыларҙы хайран ҡалдыра һәм бик тиҙ иң яҡшы уҡыусы булып китә. Ә 10 йәшендә ата-әсәһе улын һуҡыр балалар өсөн Король Институтына бирергә ҡарар итә.
Институтта Луи бөтә фәндәр буйынса беренсе уҡыусы була. Айырыуса музыка менән шөғөлләнеүҙе ярата: ул фортепиано һәм орган өйрәнә. 16 йәшендә малай Институт эргәһендәге бәләкәй сиркәүҙә түләүле органсы вазифаһын ала. Ғүмеренең күп өлөшөн ул Париждың төрлө ғибәҙәтханаларында органсы булып хеҙмәт итә.
Институтта уҡыу тыңлау һәм хәтерләүгә нигеҙләнгән. Хат юҡ тиерлек. Китапханала Валентин Гаюи ысулы буйынса баҫылған китаптар бик аҙ була. Китаптар ауыр булһа ла, уҡыу өсөн күп ваҡыт кәрәк булһа ла, был Луиҙың яратҡан шөғөлө була. 
12 йәшенән Луи Брайль һуҡырҙар өсөн алфавит төҙөү буйынса эксперименттар башлай. Ул һәр буш минутын файҙалана, ҡайһы берҙә төндәрен эксперименттар менән үткәрә. Ул 15 йәшендә эшен тулыһынса тамамлай. Был ысул 6 ҡабарынҡы нөктәнең төрлө комбинацияларын ҡулланыуҙан тора, француз алфавитының һәр хәрефенә нөктәләрҙең үҙ урынлашыуы тура килә. Шулай уҡ тыныш билдәләре һәм һандар күрһәтелә. Эҙләнеүҙәрен дауам итеп, Луи нота яҙыу ысулын яраҡлаштыра.
1829 йылда Луи Брайль үҙе уйлап сығарған рельефлы-нөктәле шрифт мөмкинлектәре тураһында һөйләгән ҙур булмаған китап сығара. Яңы ысулды Брайль өсөн тыуған Институт уҡыусылары дәртләнеп ҡабул итә. Әммә профессорҙар һәм чиновниктар яңылыҡты тормошҡа ашырырға ашыҡмай.
Институтта йәшәгәндә Луи Брайль бик әүҙем була: ул орган өйрәнә, ғибәҙәт ҡылыуҙарҙа органсы сифатында ҡатнаша, француз колледжында уҡый. 
17 йәшендә ул кесе төркөмдәрҙә уҡытыусы була, ә 19 йәшендә Институттың бөтә программаһын тиерлек уҡыта (арифметика, география, грамматика, музыка). Шәкерттәре йәш остазын сикһеҙ изгелеге һәм шәфҡәте өсөн ярата.
Луи Брайлдың арымай-талмай эшмәкәрлеген бер нәмә лә туҡтата алмай, хатта 26 йәшендә туберкулез менән ауырыуы ла. Ә төп дауалау ял итеү булған.
Луи үҙенең ысулын яҡшыртыу өҫтөндә эшен дауам итә. Ул бер аҙ күреүсән кешеләр уның ысулын белә, ә һуҡырҙарға ғәҙәти алфавитты белергә кәрәк, тип уйлай. Һуҡыр тәрбиәләнеүселәре күреү һәләте булған туғандары һәм дуҫтары менән аралаша алһын өсөн, ул махсус энә уйлап таба, уның ярҙамында ябай хәрефтәрҙе рельефлы итеп һүрәтләргә мөмкин була. Әммә был ысул күп ваҡыт ала.
Был мәсьәләне хәл итеүҙә Брайлға Пьер Фуко ярҙам итә. Ул 6 йәшендә һуҡырайған, әммә һәләтле кеше булған, бигерәк тә механика мәсьәләләрендә. Фуко үҙе уйлап сығарған машинаны ҡулланырға тәҡдим итә, ул уны «Клавишалы Типография»тип атай. Төймәгә баҫҡанда ябай хәрефтең ҡара баҫмаһы барлыҡҡа килә, һәм шул уҡ ваҡытта был хәреф рельеф ала. Бындай тексты һуҡырҙар ҙа, күреүселәр ҙә уҡый алған. Шулай итеп, яҙыу машинкаһының өләсәһе донъяға килә.
Брайлдың һаулығы насарая бара. Ул тыуған Куврҙа ял итә, файҙалы тау һауаһын һулай, әммә күңеле һәм йөрәге менән уҡыусылары һәм эше менән була. Ул оҙаҡ ҡына яңғыҙ ҡала алмай.
Брайль үҙенең ихтыяждары һәм һаулығы тураһында бик аҙ борсолған. Ул алған аҡсаның бик аҙ өлөшөн генә үҙенә тотона, иң кәрәкле әйберҙәрҙе һатып ала, ә ҡалған өлөшөн башҡаларға ярҙам итеү өсөн кисектереп тора. Ул үҙенең аҡсаһын китаптар һәм яҙыу өсөн ҡулайламалар һатып алыу өсөн ҡуллана.
Луи Брайль үҙенең сикһеҙ изгелеге менән билдәле була, бының өсөн ул бер ҡасан да рәхмәт эҙләмәй. Үлгәндән һуң дуҫтары уның шәхси әйберҙәрендә «Асып Тормай Яндырырға» тигән яҙыу менән бәләкәй генә ҡумта таба. Был яҙыу кешеләрҙе ҡыҙыҡһындыра, һәм ҡумта асыла. 
Унда бурыс аҡсаһы тураһында йөҙләгән расписка була. Дуҫтары Брайлдың ихтыярын үтәй: ҡумта һәм уның эстәлеге яндырыла.
Брайль һаулығы яҡшырған кеүек тойола, һәм ул яңынан уҡытыу менән шөғөлләнә. Әммә ул бик көсһөҙ була һәм көсөн һаҡлап ҡалыу өсөн шым ғына һөйләшә. Әммә уның һаулығы уҡытыу сифатына йоғонто яһамай. Ул һаман да уҡыусыларҙы ярата һәм хөрмәт итә.
Был ваҡытта Брайльдың рельефлы-нөктәле ысулы Институтта әүҙем ҡулланыла: уға студенттарҙы дәрестәрҙә уҡыталар, унда китаптар һәм ноталар баҫтыралар. Шулай баҫылған ноталар буйынса классик музыка һәм сиркәү хеҙмәттәрен башҡаралар. Был ысул Европала билдәлелек ала бара. Ваҡыт етер, һәм уның тураһында бөтә донъя белер!
Брайлдың һаулығы тағы ла насарая, һәм ул уны ялға ебәреүҙәрен һорай. Институт етәкселеге Брайлдың лайыҡлы тормош өсөн аҡсаһы юҡлығын белә һәм уны музыка уҡытыусыһы итеп ҡалдыралар. Ул үҙен яҡшы тойған көндәрҙә фортепианонан уҡыта. 
1851 йылдың декабрендә Луи Брайльдың һаулығы ныҡ насарая. Әммә ул, ерҙәге миссияһы тамамланған, тип ышанып, тыныслыҡ һаҡлай. «Раббы минең күҙ алдымда һәр ваҡыт мәңгелек өмөттең һуҡырайтыусы гүзәллеге тороуын теләне» — тине ул үҙенең дуҫтарына үлер алдынан. Луи Брайль 1852 йылдың 6 ғинуарында 43 йәшендә вафат була. Уны тыуған ҡалаһы Кувре зыяратында ерләйҙәр.
1852 йылда Брайль ысулын башлыса һуҡырҙар өсөн Король Институты стеналарында һәм унан ситтә бик аҙ энтузиастар ҡуллана. Әммә 1854 йылда уҡ Брайль ысулы Францияла рәсми таныла һәм европа илдәрендә тарала башлай.
Ә 1878 йылда Римдә Бөтә донъя конгресында Брайль ысулы һуҡыр кешеләр өсөн иң ҡулай уҡыу һәм яҙыу ысулы тип раҫлана.
Луи Брайль үлгәндән һуң 100 йыл үткәс, уның кәүҙәһе француз пантеонына күсерелә һәм Францияның башҡа күренекле кешеләре менән бергә ерләнә. 
Беҙҙең көндәргә тиклем Луи Брайль тыуып үҫкән йорт һаҡланған. Әлеге мәлдә унда музей.