Николай Островский әҫәрҙәренең китап күргәҙмәһе

Махсус китапхана абонементы совет яҙыусыһы, "Тимер нисек сыныҡты" романы авторы Николай Островскийҙың тыуыуына 120 йыл тулыуға арналған "Ут кеүек ғүмер" китап күргәҙмәһен тәҡдим итә.
Совет осоронда Николай Островскийҙың биографияһы идеологик йәмғиәттең үҙенсәлектәрен иҫәпкә алып тәҡдим ителә. Ул үҙен "эшсе ғаиләһенән сыҡҡан егет" тип таныштыра. 11 йәшенән алып хеҙмәт эшмәкәрлеге уны ысынлап та шулай итә. Әммә ысынында, башта Островскийҙар йәмғиәттең ярлы ҡатламдарына ҡарамаған. Улар Беренсе донъя һуғышы, Революция һәм Граждандар һуғышы йылдарында шулай булып киткән.

Николай Островскийҙың әсәһе Ольга Осип ҡыҙы чех ғаиләһенән була, ә атаһы Алексей Иван улы нәҫелдән килгән хәрби була, унтер-офицер чинына тиклем хеҙмәт итә, Балҡан һуғышында ҡатнаша, ике Георгий тәреһе менән бүләкләнә. Унтер-офицер булып Николай Островскийҙың олатаһы Севастополь оборонаһы геройы була. Николай Островскийҙа хәрби хеҙмәткә ынтылыштың ҡайҙан килеп сығыуы аңлашыла. Ул Котовский бригадаһының хәрби хәрәкәттәрендә 15 йәшендә ҡатнаша (документаль рәүештә был бер ҡайҙа ла теркәлмәгән, сөнки йәш саҡырылыш йәше түгел), ә 16 йәшендә ауыр яралана, һуңынан ғүмерлек фажиғәгә әйләнә.
Островскийҙың бала сағы һәм йәшлеге үткән украин Шепетовкаһында ул башланғыс училищены бик яҡшы тамамлай, шул уҡ ваҡытта эшләргә, ярҙамға мохтаж булған һәм мәктәп тормошонда лидер булған һәр кемгә ярҙам итергә өлгөрә. Һуңынан уҡыуын дауам итергә маташыуҙар була, комсомол эше була, әммә Островскийҙың яҙмышына бик иртә үтеп ингән ауырыу уның пландарын да, аралашыу даирәһен дә үҙгәртә. Дауаханалар, операциялар, шифаханалар сиратлаша башлай. Малайҙың быуындары шешелә һәм һөйәкләнә, һөҙөмтәлә ул бөтөнләй хәрәкәтһеҙ ҡала. Башына алған яраһы арҡаһында күҙҙәре шешә һәм һуҡырайған. Быларҙың барыһы ла даими ауыртыу менән бергә бара. 18 йәшендә уға инвалидлыҡ тәҡдим итәләр, әммә ул унан ярһып баш тарта. 20-се йылдарҙың беренсе яртыһы - иң ҙур яңғыҙлыҡ осоро, Островский йәшлек дуҫтарын юғалта, үҙ-үҙенә бикләнә һәм ауыр күңел драмаһын кисерә. Ул йылдарҙа үҙ-үҙенә ҡул һалыу тураһында уй уның менән була. Әммә эргәһендә әсәһе лә була, ул үҙенең ғүмерен ауырыу улына бағышлай.
20-се йылдарҙың икенсе яртыһында һауығыуға өмөт ҡала. Островский 1926 йылда Новороссийскиҙа өйләнә. 22 йәшендә сирҙең тулыһынса үҙ ҡулына алыуы бик үк ғәжәп түгел кеүек тойола. Уның тормошонда яңы кешеләр барлыҡҡа килә, улар уның тоғро дуҫтары һәм ярҙамсылары булып ҡала. Һәм кем белә, Островскийҙың яҙмышы нисек булыр ине, улар янында булмаһа. Улар уға кешелек ярҙамы күрһәтә. Был өмөтһөҙ сирле кеше билдәле булыр тип уйлайҙармы?
Уның кисергән ғазаптарының күләмен беҙ бер ҡасан да белмәйәсәкбеҙ. Островскийға үҙенең ҡот осҡос ауырыуы менән дә көрәшергә тура килә. Көнкүреш һәм торлаҡ ҡыйынлыҡтары була, бер бүлмәлә туғыҙ кеше йәшәй, уларҙың икәүһе түшәккә бығауланған. Матди яҡтан ни тиклем ауыр йәшәүен уның ғаиләнең яҡын дуҫы яҙыусы В. Дмитриеваға осраҡлы таныуынан аңларға мөмкин: “хәҙер беҙгә бик яҡшы... Ә өйҙә ҡара икмәк ҡабығы булмаған көндәр була ине.
Ғүмеренең иң ауыр осоронда, дауаланыуға өмөт юҡлығы асыҡланғас, ул яҙа башлай: башта үҙе, ҡатырға менән ҡырҡылған һыҙаттарҙы "трафарет" итеп ҡулланып, һуңынан, ҡулдары хеҙмәт итеүҙән баш тартҡас, "ирекле секретарҙар" ярҙамында эшләй. Уның беренсе хеҙмәте - котовский бригадаһы эшмәкәрлеге тураһында хикәйәләр - почта аша ебәреү ваҡытында юғала. Был уңышһыҙлыҡтан йонсомаған йәш яҙыусы яңы әҫәр өҫтөндә эшләй башлай... Ул дан килтерә.
Мин, сафҡа кире ҡайтыр өсөн, барыһын да эшләнем, тип уйлайым... Эйе, барыһы ла!  Ул ҡатынына, ҡулъяҙмаһының хөкөмөн көтөп, өмөтһөҙлөк менән һөйләй, әгәр мин бер һүҙһеҙ кире ҡағыу алһам, был минең үлемем буласаҡ! 1932-1934 йылдарҙа нәшер ителгән "Тимер нисек сыныҡты" романы, тәнҡитселәр һәм властар тарафынан рәсми танылғанға тиклем үк, уҡыусылар араһында шаҡ ҡатырғыс уңышҡа өлгәшә. Уның артынан, автор тураһында бер нәмә лә белмәгәнлектән, китапханаларҙа сираттар теҙелә, ә китап, баҫманан сыҡҡас та, шунда уҡ магазин кәштәләренән юғала.
Яҙыусының ғүмеренең һуңғы йыл ярым эсендә генә дөйөм табыныуы була. 1935 йылда "Правда" ла М.Кольцовтың "Батырлыҡ" мәҡәләһе баҫылып сыҡҡандан һуң ғына ил һәм донъя бөтәһе лә яратҡан Павел Корчагиндың үҙенең ижадсыһының автобиографик портреты булыуын белә. Уның рух көсө һәм һәләте тураһында таланты һәм яҙмышы буйынса төрлө әҙәбиәт һәм сәнғәт эшмәкәрҙәре Михаил Шолохов, Всеволод Мейерхольд, Исаак Бабель, Александр Серафимович, Александр Фадеев һәм башҡалар яҙа. Улар Островский менән шәхсән таныш була. Ул кешеләрҙе үҙенә йәлеп итә белгән, аралашып, уларҙы үҙенең ауыр хәлен бөтөнләй оноторға мәжбүр иткән. Ул замандаштарын үҙенең аҡыллылығы, сикһеҙ сабырлығы һәм ғәжәп яҡты йылмайыуы менән таң ҡалдыра.
Островский бер ҡасан да рәсми рәүештә армияға бармай, әммә һәр ваҡыт хыяллана. Һәм хыялы тормошҡа ашты. Ғүмеренең аҙағында уны эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһының хәрби хәбәрсеһе итеп ҡабул итәләр.
Яҙыусы булараҡ Островский ҡәләм буйынса көрәштәштәренең фекерен бик ҡәҙерләй. Уның Мәскәүҙәге фатирында яҙыусылар Союзы президиумының күсмә ултырышы йыйылғас, һуңғы ике йылда эшләгән икенсе әҫәре "Дауылдарҙың тыуыуы" романын тикшереү өсөн, ул уның ҡулъяҙмаһы буйынса "артиллерия уты" асыуҙы талап итә. Ул "өс сменала" эшләргә ашыға, сөнки тормоштоң юҡҡа сығыуын тоя. Үлеренә бер аҙна ҡалғас, Островский өс томлыҡтың беренсе томын мөхәррирләүҙе тамамлай. Китап уның ерләнгән көнөндә донъя күрә... Ә роман тамамланмаған булып ҡала.
Островский ауырыуға ахырынаса ҡаршы тора. Үлеренә ай ярым ҡалғас, ул дуҫына мөрәжәғәт итеп: “...некрологтарҙа ғәҙәттәгесә яҙма: "Ул әле йәшәй алыр ине! Әгәр бер генә күҙәнәк тә йәшәй алһа, ҡаршылыҡ күрһәтә алыр ине, мин йәшәр инем, мин ҡаршылыҡ күрһәтер инем... Мин бөтөнләй тар-мар ителеп китәм...”
32 йыл ғүмеренең яртыһы ауырып, туғыҙ йыл буйына түшәккә бығауланған был кешенең сикһеҙ батырлығы беҙҙең илдә генә түгел, башҡа илдәрҙә лә һоҡланыу һәм ихтирам уятты. Меңәрләгән кеше - бер кемгә лә билдәле булмағандарҙан алып донъя билдәлеләренә тиклем уға хат яҙа, уның менән осрашырға, уның йәшәү сыҙамлығы һәм оптимизмының сығанағын аңларға тырыша.
Баш ҡаланың Үҙәк округында Тверь урамы, 14 адресы буйынса йорто бар. Бында, Николай Островский ғүмеренең һуңғы йылын үткәргән Мәскәү фатирында, бөгөн уның исемендәге дәүләт музей-гуманитар үҙәге эшләй. Бында яҙыусының ике мемориаль бүлмәһе, уның шәхси әйберҙәре һаҡланған. Бында инвалидтар ижады күргәҙмәләре үтә. Һәм бында "ауыр яҙмышлы кешеләр" тураһында белергә мөмкин...
Күргәҙмәлә махсус китапхана фондынан баҫмалар тәҡдим ителә.